| |
|
Voor een jonge en beginnende artiest zoals Max Szoc was
de kunst, zowel de schilderkunst als theater, een groot avontuur vol
verrassingen. Zijn avontuur met theater begon kort na het beëindigen van
zijn studies, toen hij kennis maakte met pantomime. Na zijn eerste
ervaringen was hij zo enthousiast, dat hij besloot zijn eigen
pantomimetheater, ‘Studio Miniatur’, te starten.
Studio Miniatur, ‘Parasol’
Samen met zijn gezelschap leerde en ontdekte hij dit
domein van de kunst. Hij was ervan overtuigd dat artistieke intuïtie veel
meer betekent dan opleiding en kennis en zijn ervaringen bevestigden dit.
Het stuk ‘Parasol’ dat hij vroeger geschreven had, kreeg een volledig
nieuwe realisatie en was het begin van een welgeslaagde tocht. Elk nieuw
spektakel was beter dan het vorige en ook op festivals begonnen ze steeds
meer in de belangstelling te komen. Eén van hun grootste successen was ‘Orfeusz’.
De enscenering was een geslaagd experiment om theater, pantomime, film,
schilderkunst, licht en muziek samen te smelten tot een geheel. Zeer
speciaal waren de dia’s, die Max hier gebruikte en die hij zelf
vervaardigde. Door het verbranden en inkleuren van de dia’s werd er diepte
gecreëerd en verkreeg men een zeer interessant en schilderachtig effect.
Hun succes kan ik het best illustreren met een vertaalde recensie over
‘Orfeusz’, die in 1969 in een cultureel tijdschrift* verscheen:
“Het is interessant hoe woorden met de tijd verschillende betekenisnuances
krijgen. Vandaag heeft ‘amateur’ een eerder pejoratieve betekenis gegeven aan
mensen die met gebrek aan vakkundige kennis, als enige troef de ‘goede wil’
hebben. Maar deze term uit het Latijn betekent toch zoveel als ‘liefhebber’,
iemand die zich onzelfzuchtig met iets bezighoudt, uit pure interesse.
Zo was ‘een amateuristisch ding’ ook vroeger het grootste compliment, dat een
ding omschreef, dat een echte kenner niet in verlegenheid kon brengen.
Het studententheater van de Academie van geneeskunde uit Stettin, ‘Studio
Miniatur’ is een amateurtheater, maar dan wel in die hoogste betekenis van het
woord. Het is eveneens een jong theater: het gezelschap bestaat sinds 1966,
‘Orfeusz’ is pas de vierde première. Hun eerste stuk ‘Parasol’ behaalde de derde
prijs op het tweede Festival van Studententheaters in Lublin.
Het recente vierde stuk, nam twee jaar later op hetzelfde festival de eerste
prijs in ontvangst. Dat is een zeer grote onderscheiding, vooral omdat het hoge
niveau van de andere concurrerende gezelschappen overal gekend is en ook door de
‘onconventionele’ vorm van de Stettinse voorstelling.
De traditionele vorm van de studententheaters was een theater in woorden met
ambitieuze teksten. In ‘Orfeusz’ gebruikt men geen woorden, althans geen
betekenisvolle woorden.
Alles speelt zich af tussen gebaren en licht. De muziek en de Engelse tekst, die
uit de luidsprekers komt, zijn maar extra effecten die een begeleidende functie
hebben.
Men behelpt zich ook zonder overvloedige decoratie, dure kostuums en
rekwisieten, waarmee de hedendaagse Poolse pantomime is overladen. Zelfs het
acteren is hier beperkt, bescheiden.
Uit de vorige stukken weet ik, dat de pantomimespelers veel meer kunnen dan ze
in dit spektakel laten zien. Het is echter een voortreffelijk theater.
De mythe over Orpheus, diegene die zijn geliefde Eurydike zocht in het
dodenrijk, is al zoveel keer geëxploiteerd in theaters, poëziën, films en
muziek, dat men zou denken dat het onmogelijk is om een nieuwe vorm te vinden om
dit oude verhaal voor te stellen. Maksymilian Szoc, beeldend kunstenaar,
regisseur en artistieke leider van Studio Miniatur, heeft bewezen dat het
mogelijk is.
Het 35 minuten lange, spannende spektakel is eigenlijk enkel een verhaal over de
weg. Eurydike vertrok naar het land der schaduwen. Orpheus gaat haar daar
weghalen. Toen kreeg de witte achtergrond van de scène, waarop fantastische
droombeelden verschijnen van deze weg, een betekenis. Op de steeds van kleur
veranderende achtergrond van de wonderlijke decoratie is de menselijke figuur
maar klein. Toch is zijn hardnekkigheid groter dan de schitterende landschappen
vol pracht en dreigingen. Hij omzeilt alle hindernissen, gaat steeds verder naar
beneden, tot hij zich uiteindelijk in de laatste kring bevindt.
De regisseur bezette het midden van deze hel met figuren die niet in de legende
voorkomen: nazi’s, gevangenen, lijken, een mistige dame en een opstandeling van
Warshau.
Wanneer Orpheus elk van deze groepen nadert, om zich ervan te overtuigen dat het
mensen zijn, die ondanks de schijn dat ze leven onherroepelijk omgekomen zijn,
is zeer ontroerend.
En eindelijk vindt hij Eurydike terug. Volgens het bevel van de goden, wint hij
haar terug indien hij onverschillig al de tragische schaduwen kan voorbij lopen.
De lange weg begint. Orpheus is totaal uitgeput, wat de acteur heel expressief
uitbeeld. Eurydike volgt hem, maar ze kan moeilijk met het verleden breken. En
eindelijk de finale: Orpheus kijkt achterom. Alles is verloren. De poorten, die
Eurydike tegenhouden, sluiten voor eeuwig.
Kostuumontwerp voor ‘Parasol’
De twee witte doeken, die onopvallend over de scène schuiven geven uitstekende
effecten. Ze zorgen ervoor dat de personages verschijnen en verdwijnen zoals
geesten. Maar de eigenlijke helden van de voorstelling zijn de schilderachtige
en prachtige dia’s, de bewegende kleuren. Enkel Maksymilian Szoc, kunstschilder
en theaterliefhebber kon zulk een spektakel bedenken en maken.”
Met dit stuk bereikte het gezelschap een soort perfectie, maar dit was tegelijk
ook de grens van hun mogelijkheden.
Max zei dat theater op langere termijn niet zonder woorden kan bestaan.
Dankzij zijn werk met ‘Studio Miniatur’ werd hij bekend in theaterkringen en zo
kreeg hij vele voorstellen van verschillende theaters om voor hen te werken.
*Uit: ITD 27, “Impresje Krakowskie”, Waczkow, J., 1969 |
|
|
